Halka Kapalı Şirketlerde İç Denetimin Önemi Artıyor

• Fikret Sebilcioğlu, SMMM  CFE, Anti-Bribery Specialist
• Yönetici Ortak
• E-posta Gönder

İç Denetim Nedir?

İç denetim, organizasyonun çalışmalarına katma değer sağlamak ve geliştirmek için tasarlanan bağımsız, tarafsız bir güvence (değer koruyan) ve danışmanlık (değer yaratan)faaliyetidir. İç denetim, risklerinin yönetilmesinde, kontrol sisteminin ve kurumsal yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesinde şirketlere sistemli ve disiplinli bir yaklaşım sağlayarak, şirketin hedeflerine ulaşmasında yardımcı olur.

Şirket yönetim kurulları ve yöneticilerinin karar verme mekanizmalarında uygulanan genel kabul görmüş yaklaşım; karar mercisine finansal ve finansal olmayan bilgi akışının sağlanması, gelen bu bilgilerin kalitesinin kontrolü (doğruluğu ve tamlığı) ile değerlendirilmesi ve şirket yönetimine ilişkin tüm kararların bu değerlendirme sonuçlarına göre alınmasıdır. İşte bu noktada şirkette iç denetim mekanizmasının kurulmasının zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında ve uygulamalardan elde edilen tecrübeye göre, iç denetim faaliyetlerinin şirket ortakları, yönetim kurulu ve yöneticilerde dahil tüm çalışanlarda hesap verme ve şeffaflık kültürünü geliştirdiği gözlemlenmektedir.

İç Denetim Neden Önemlidir ve Halka Kapalı Şirketlerde İç Denetim İhtiyacı Nasıl Oluşur?

Dünyadaki uygulamalara bakıldığında işletme ekonomisinin temel konspetlerinden biri olan iç denetim mekanizmasının, tamamen şirket sahiplerinin temel ihtiyaçlarından ortaya çıkan bir işlev olduğu görülür. Buradaki en temel ihtiyaç şirket varlıklarının korunmasıdır ve bu noktada iç denetimin güvence veren (değer koruyan) işlevinden bahsetmek gerekir. Özellikle iç denetim faaliyetlerinin oluşturulma sürecinde patron veya aile şirketlerinde karşılaşılan durum kısaca aşağıdaki olgunluk seviyeleri ile açıklanabilir:

1. Seviye: Şirket küçük veya orta ölçeklidir. Şirket ortakları veya aile üyeleri şirketin varlıklarını koruma güdüsü ile formal olmayan işlem seviyesindeki kontrolleri bir fiil kendileri yapmaktadır. Bu kontroller, ağırlıklı olarak şirket yönetimi için en önemli finansal bilgi durumundaki kasa ve bankadaki para ile stoklar üzerinde odaklanır. Diğer mali bilgiler ile operasyonel süreç ve mevzuata uyuma ilişkin risk ve kontroller önem sıralamasında çok geridedir.
2. Seviye: Şirket hızla büyümekte, şirket ortakları ve aile üyeleri halen işlem seviyesindeki kontrolü ellerinde tutmak istemektedir. Bu noktada kontrollerin yerine getirilmesinde güvenilen kişiler daha sıklıkla kullanılmaya başlanılmıştır. Organizasyonda kişiye bağımlılık artmaktadır. Yapılan kontroller yazılı olmayıp, bir bütünsellik içinde tutarlı olarak yapılmamaktadır.
3. Seviye: Şirket ortakları ve yöneticiler büyüyen ve karmaşıklaşan organizasyonda sıklıkla hata ve suistimaller ile karşılaşmaya başlamaktadır. İşlem seviyesinde hatalar fazla olmasına rağmen, kontrol ortamı yerleşmediği ve hesap verme kültürü gelişmediği için çalışanlarda sorumluluk duygusu oluşmamaktadır.
4. Seviye: Şirket ortak ve yöneticilerinde varlıkları koruma odağında (finansal raporlama, operasyonel ve mevzuat risklerinin bir çok unsuru da dahil) endişe artmakta, sağlıklı bir kontrol sistemine ve denetime olan ihtiyaç kendini göstermektedir.
5. Seviye: Şirket ortakları öncelikle varlıkların ve sermayenin korunması odağında güvence veren bağımsız bir iç denetim mekanizması kurulmasına karar verir. İç denetim faaliyetleri bir program çerçevesinde ve varlıkların korunması odağında (finansal raporlama, operasyonel ve mevzuat risklerinin bir çok unsuru da dahil) planlanmaya ve yürütülmeye başlanmıştır. Şirket, amaçları doğrultusunda yeterli güvenceyi iç denetim mekanizmasından almaya başlamıştır.
6. Seviye: Varılan bu olgunluk seviyesinden sonra iç denetim mekanizmasından beklentiler çeşitlenmekte ve artmaktadır. İç denetim "değer koruma işlevi” kapsamında şirket genelinde iç kontroller, finansal raporlama ve mevzuata uyum, operasyonel konularda denetim faaliyetleri yapmaya odaklanmıştır. İç denetim mekanizmasından "değer koruma” noktasından "değer katma” noktasına kayış gözlemlenir. İleri bir olgunluk seviyesi olan bu seviyede iç denetim iş süreçlerinin geliştirilmesi, operasyonel verimlilik, kurumsal risk yönetimi gibi değer katan danışmanlık faaliyetlerinde bulunur.

Sonuç olarak yukarıdaki seviyelerden de anlaşılacağı üzere, iç denetim mekanizması öncelikle şirketin değerlerini korumak ve sonrasında bu değerleri geliştirmek amacıyla kurulur ve yürütülür. Yasal düzenlemelere uyum sağlamak adına yapılan uygulamalar, iç denetimin hizmet ettiği alanlardan biri olsa dahi iç denetim mekanizmasının ana kurulma sebebi değildir.

İç Denetim ve İç Kontrol İlişkisi

Daha önceki bölümlerde iç kontrol ve öneminden bahsedilmişti. İç kontrol şirketin bütünündeki kontrol yapısını temsil ederken, iç denetim şirketlerin iç kontrol sisteminin etkinliğine ve verimliliğine ilişkin uygulama kalitesini inceleyen bağımsız bir değerlendirme fonksiyonudur.

İç denetim, bilginin bütünlüğü ve güvenilirliği, politika ve yönetmeliklere uygunluk, varlıkların korunması, kaynakların ekonomik ve etkin kullanımını gözden geçirerek organizasyonun başarısının geliştirilmesi konusunda yönetime destek sağlar.

İç Denetim Mekanizmasının Sağladığı Faydalar

İç denetim bölümünün etkin şekilde kurulması ile şirketlerin elde edeceği faydalar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Varlıkların ve sermayenin korunmasında yönetim kurulu ve yöneticilere güvence verir,
• Verimlilik ile ilgili konulardaki geliştirme alanlarını tespit eder ve çözüm önerileri üretir,
• Şirket performansını ölçer, hedefleri engelleyen unsurları tespit eder,
• Kontrollerin etkinliği üzerinde görüş bildirir,
• Riskleri tespit eder ve yönetilmesine yardımcı olur,
• Faaliyetlerin mevzuata uyumluğunu ölçer ve mevzuata uyumu güçlendirir.